Müdafi Nedir?
Müdafi: Suç işlediği sanılan kişinin, ona yüklenen suçu işlemediğini veya iddia edildiğinden daha az cezayı hak ettiğini yahut fiilin hukuka aykırı olmadığı ya da bazı kanuni nedenlerle cezalandırılmaması gerektiğini yetkili organ önünde ileri sürmek şeklinde tanımlanabilecek olan savunma faaliyetini kanunlara göre üzerine alan ve soruşturmayı yürüten, resmi organlar önünde bunu gerçekleştiren, işi sebebiyle bazı nitelikleri bulunan şüpheli veya sanığın yardımcısına müdafi denilmektedir.
Her ne kadar şüpheli veya sanık ceza muhakemesinde kendi kendini savunma hakkına sahip olsa da, bu kişilerin genellikle hukuki konularda bilgileri olmadığından haklarını nasıl kullanacaklarını ve kendilerini nasıl savunacaklarını da bilmemektedirler. Kaldı ki şüphelinin içerisinde bulunduğu ruhi durum, onun doğru değerlendirme yapmasını ve doğru kararları almasını çoğu zaman engellemektedir. Bu durum müdafiinin soruşturma evresinde şüpheliye yardımcı olmasının önemini daha net ortaya koymaktadır.Ayrıca müdafiin bir hukukçu olması vesilesiyle iddia ve savunma makamı arasındaki denge sağlanmış olmaktadır.
Dosya İnceleme Yetkisi
Avukatın mesleki yetkilerinin başında, dosya evrakını tetkik yetkisi gelmektedir (Av. K. m. 46). Belirtilen kanun hükmünde müdafi veya vekil ayrımı yapmadığı için, dosya inceleme yetkisinin hem müdafiye hem de vekile tanındığı kuşkusuzdur.bu kapsamda müdafi ve vekil kolluk, Cumhuriyet Savcılığı veya mahkeme nezdindeki dosyayı inceleyebilecektir.
(Cumhuriyet Başsavcılıkları İle Adli Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelik m. 54)
CMK m. 153 ve Yazı işleri yönetmeliği m. 137, müdafiin soruşturma evresinde dosya inceleme yetkisini düzenlemektedir. müdafi, soruşturma evresinde dosya içeriğini inceleyebilir ve istediği belgelerin bir örneğini harçsız olarak alabilmektedir.
CMK m. 153’ün Amaçsal Yoruma Muhtaç Olması
CMK m. 153’te soruşturma evresinde dosya içeriği ve belgelerin incelenme yetkisi düzenlenmiş olup, delillerin müdafi VE VEKİL tarafından incelenip incelenmeyeceği hususunda açıklık yoktur. CMK m. 153/4’te müdafiye ve vekile delil inceleme yetkisinin kovuşturma evresinin başlamasından itibaren tanınmış olması, soruşturma evresi yönünden bu konunun bilinçli olarak düzenlenmediği ihtimalini akla getirmektedir. Bu sebeple kanunkoyucunun, özellikle müdafiin iddiaya karşı etkin bir savunma yapabilmesi açısından soruşturma evresinde de toplanan delilleri inceleme yetkisinin açıkça düzenlenmesi gerekmektedir. Kanaatimce söz konusu maddeyi lafzi olarak değil, amaçsal olarak yorumlanmalıdır. soruşturma dosyası delilleri de kapsayan geniş bir çerçeve olması sebebiyle, delillerin incelenmesi açısından herhangi bir yasak bulunmamaktadır.
Müdafiin Dosya İçeriğini İnceleme ve Belgelerden Örnek Alma Yetkisinin Kısıtlanması
Bununla birlikte “müdafiin dosya içeriğini inceleme veya belgelerden örnek alma yetkisi, soruşturmanın amacını tehlikeye düşürebilecek ie Cumhuriyet savcısının istemi üzerine hakim kararıyla kısıtlanabilir.” hükmüne yer verilmiş ve kısıtlama kararının verilebileceği suç tipleri sayılmıştır
Soruşturma amacının tehlikeye düşmesi, dosyanın incelenmesi durumunda olayın aydınlatılmasının güçleşeceği veya maddi gerçeğe ulaşmayı olanıksızlaştıracağından korkulması gerektiren nedenlerin bulunması anlamına gelmektedir. Örneğin telekomünikasyon yoluyla iletişimin denetlenmesi, gizli soruşturmacı görevlendirilmesi, teknik araçlarla izleme, koruma tedbirlerine ilişkin kararlar müdafiden gizlenebilecektir. Çünkü bu kararlar her ne kadar koruma tedbirlerinden olsa da maddi gerçeğin ortaya çıkartılabilmesi için bir anlamda delil elde etme aracı olarak da kullanılmaktadır.
Elbette ki kısıtlama kararında soruşturma amacının tehlikeye düşecek olmasına kısa ve kestirme bir gönderme yapılmamalı, bu tehlikenin mevcut olduğuna ilişkin somut bir gerekçe ortaya konmalıdır.
Bununla birlikte nazı bilgiler vardır ki soruşturma evresinde müdafiden hiçbir şekilde gizli tutulamaz. Bunlar: şüphelinin ifadesini içeren tutanaklar, bilirkişi raporları ve şüphelinin hazır bulunmaya yetkili olduğu diğer adli işlemlere (örneğin keşif veya yer gösterme) ilişkin tutanaklardır.
Vekil Açısından Durumun Değerlendirilmesi
Ceza muhakemesinde, mağdurun avukatına vekil denmektedir.ancak Müdafilikten farklı olarak vekillik CMK’da ayrı bir bölümde özel olarak düzenlenmemiştir.
Eski ceza muhakemesi kanunumuz olan CMUK m. 143’te müdafi vasıtasıyla şüpheliye açık kılınana hazırlık soruşturması, bu hakkın mağdurun avukatına tanınmaması sebebiyle mağdur yönünden gizli bırakılmıştı. Bu nedenle mağdurun avukatı, hazırlık soruşturmasında dosya incelemek hakkına ve dolayısıyla dosyadan herhangi bir bilgi veya belge alma hakkına sahip değildi. Bu görüşü savunanlara göre, ortada henüz bir dava yoktu ve savcı zaten dosyayı bilmekteydi. Ancak bilindiği üzere savcı, mağdurun avukatı değildir ve CMUK’taki bu düzenlemenin makul karşılanacak bir tarafı bulunmamaktadır.
CMK’da ise eski düzenlemenin aksine olması gereken bir kural konulmuştur. CMK m. 153/5’te suçtan zarar gören vekiline de dosyayı inceleme ve örnek alma yetkisi verilmiştir ve bu düzenleme yerindedir. Vekilin dosya inceleyebilmesi ve örnek alabilmesi hakkında
AYM’nin vermiş olduğu 17.5.2012, 2011/37-2012/69 Sayılı kararında “Dosya inceleme ve örnek alma imkanı müdafi dışında şüpheli ve sanık bakımından da kabul edilmektedir. Aynı imkan bireysel iddia makamı bakımından da geçerli olmakta ve vekil yanında mağdur şikayetçi ile suçtan zarar gören de müstakilen dosya inceleyebilmekte ve dosyadan örnek alabilmektedir.” demiştir. Özel olarak belirtmek gerekir ki Yazı işler Y. m. 137’de CMK m. 153’e benzer şekilde vekilin de soruşturma dosyasını inceleyebileceği ve örnek alabileceği düzenlenmiştir.
Dosya Nerede ve Nasıl İncelenir?
Dosyanın nerede incelenebileceği hususunda CMK’da açık bir düzenleme bulunmamaktadır. Buna karşılık Cumhuriyet Başsavcılıkları İle Adli Yargı İlk Derece ceza mahkemeleri kalem hizmetlerinin yürütülmesine dair yönetmelik m. 54’te müdafi ve vekilin “soruşturma evrakı soruşturmayı geciktirmemek kaydıyla C. savcısının belirleyeceği personel huzurunda kalemde veya ön büroda incelenebileceği” öngörülmüştür.
Belirtmek gerekir ki müdafi veya vekil dosyayı bizzat inceleyebilir, bu nedenle dosyayı şüpheli ya da sanığa veya üçüncü bir kişiye bırakamaz veya onun incelemesini sağlayamaz. Müdafi dosyadaki belgelerin bir örneğini alabilir. Bu konuda büro personelinin teknik yardımından yararlanabilir ise de başka kişilerden yardım isteyemez
Uygulamada Soruşturma Dosyasının İncelenmesi ve Örnek Alınması
Soruşturma evrakının incelenmesini görevlendirme veya vekaletname ibraz edilmesi koşuluna bağlayan düzenleme yürürlükten kaldırılmış olmasına rağmen, uygulamada vekaletname ya da görevlendirme belgesi olmayan avukatın soruşturma evresinde dosya incelemesine engel olunabilmektedir. Oysa Av. Kanunu m. 46/2 uyarında “avukat veya stajyer , vekaletname olmaksızın dava ve takip dosyalarını inceleyebilir. Bu inceleme isteğinin ilgililerce yerine getirilmesi zorunludur. Vekaletname ibraz etmeyen avukata dosyadaki kağıt veya belgelerin örneği veya fotokopisi verilmez” denilmektedir. Yani dosya incelenmesi ve dosyadan örnek alınması arasında fark vardır.
Sonuç
Belirtmek isterim ki her ne kadar soruşturma aşaması gizli yürütülen bir safahat olsa da bu gizlilik ceza muhakemesinin taraflarına ve avukatlarına karşı ileri sürülmemelidir Bu yetkinin, silahların eşitliği ilkesi gereğince hem vekile de tanınması yerindedir. Böylelikle aynı zamanda avukatın iş seçebilme özgürlüğü de sağlanmış olacaktır.
Şahsi görüşüm dosyayı inceleme yetkisi, vekilden çok müdafii için önem arz etmektedir. Bu inceleme yetkisi müdafiin bilgi sağlamaya yönelik ilk ve en önemli aracıdır.
dosya incelenmeden bir muhakemede savunma yapılamaz.bu inceleme özellikle savunmanın özünü ortaya koyar. Çünkü müdafi, dosyanın ve dosyadaki mevcut delillerin incelenmesi sayesinde, şüphe anı ve mevcut delillere göre suç isnadının şekli üzerinde bilgi edinir. Müdafi bu bilgileri müvekkiline bildirir; müvekkili de ona olaya kendi bakışını aktarır. Böylece müdafi. tüm bu parçaları birleştirerek savunma stratejisi oluşturur ve geliştirir. Neticede bir bütün oluşturur. Soruşturma dosyasını inceleme hakkı, Adil yargılanma hakkının olmazsa olmaz koşulu savunma hakkı böylelikle daha işlevsel kılınacaktırr. Müdafiin dosyayı inceleyebilmesi ve dosyadan örnek alabilmesi, lekelenmeme hakkı için de büyük önem arz etmektedir. şüpheli kendisini ne kadar erken ve uzman bir kişinin yardımı vasıtasıyla savunursa bu durumu lekelenmemiş biçimde atlatabilecektir.
Bütün bunlara ek olarak vekilin de dosyayı inceleyebilmesi ve dosyadan örnek alabilmesi çok önemlidir. Çünkü her ne kadar savcı iddia makamı olsa ve uygulamada şüphelinin korkulu rüyası, mağdur veya suçtan zarar görenin dostu gibi görünse de işler bireysel iddia makamı için her zaman umulduğu gibi gitmemektedir. Hem anılan sebeple hem de silahların eşitliği ilkesi gereğince vekilin de soruşturma dosyasını inceleyebilmesi veya örnek alabilmesi gerekmektedir.