TCK m. 61/3’te, “Birinci fıkrada belirtilen hususların suçun unsurunu oluşturduğu hallerde, bunlar temel cezanın belirlenmesinde ayrıca göz önünde bulundurulmaz.” denilmiştir. Gerçekten de kanun koyucu kimi hallerde suçun işleniş biçimini unsur veya nitelikli hal olarak dikkate almıştır. Söz konusu hallerde, unsur ya da nitelikli hal olarak yasada belirtilen durumlar, bir de örneğin suçun işleniş şekli kapsamında cezanın hesaplanmasında nazara alınmayacaktır. Bu kural, çifte (mükerrer) değerlendirme yasağı olarak adlandırılır. TCK m. 61/3 gerekçesinde de, bir suçun temel şekline nazaran daha ağır cezayı gerektiren birden fazla nitelikli unsurunun gerçekleşmesi halinde, temel cezanın en ağır cezayı gerektiren nitelikli unsura göre belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Kusur ilkesiyle yakından ilişkili ve cezanın belirlenmesinde geçerli temel ilkelerden biri olan çifte veya mükerrer değerlendirme yasağı, aynı hususun cezanın belirlenmesinde ikinci bir defa dikkate alınmaması esasına dayanır. Çifte değerlendirme yasağının özündeki düşünce, aynı hususun cezanın belirlenmesinde birden fazla defa dikkate alınmasını önlemek suretiyle, failin kusurunu aşan şekilde cezalandırılmasını önlemek olup; yasak, kusur ilkesine dayanır. Faile verilecek ceza kusuru ile orantılı olmak zorundadır. Aksi takdirde örneğin failin cezası, hem TCK m. 61/1’de sayılan durumlar sebebiyle üst sınırına yaklaştırılacak hem de daha sonra aynı durumun daha fazla ceza verilmesini gerektiren hal olması sebebiyle, ceza artırılacaktır. Bu durum hakim tarafından özellikle dikkate alınmalıdır.
Çifte (mükerrer) değerlendirme yasağına örnekler vermek gerekirse:
- Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun cezası 109. maddede bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası olarak öngörülmüştür. Aynı maddenin 3. fıkrasında ise suçun silahla işlenmesi daha fazla cezayı gerektiren hal olarak düzenlenmiştir. Yani bu suçu silahla işleyen failin alacağı temel ceza belirlenirken, failin suçu silahla işlemiş olması göz önünde bulundurulamaz; çünkü bu durumda failin cezası zaten daha sonra sırf bu sebepten ötürü bir kat artırılacaktır. Yani, suçun işlenmesinde kullanılan araçlar için de çifte değerlendirme yasağı geçerli olacak; suçun icrasında belli bir aracın kullanılmasının suçun unsurunu veya nitelikli halini oluşturduğu hallerde m.61/3 gereğince bu husus ayrıca ceza tayininde dikkate alınamayacaktır. Ancak, konut dokunulmazlığının ihlali suçunun ele geçirilmiş olan bir anahtar yardımı ile işlenmesi ayrıca daha fazla cezayı gerektiren hal olarak düzenlenmediğinden, temel cezanın tayinin de göz önünde bulundurulacaktır.
- Kasten yaralamanın canavarca hisle gerçekleştirilmesi daha fazla cezayı gerektiren nitelikli unsurudur (TCK m. 86/3-f). Bu durum nitelikli hal olarak düzenlenmişken, bir de suçun işleniş biçimi (TCK m. 61/1-a) dikkate alınmayacaktır.
- TCK m. 61/2’de, “Suçun olası kastla ya da bilinçli taksirle işlenmesi nedeniyle indirim veya artırım, birinci fıkra hükmüne göre belirlenen ceza üzerinden yapılır.” denilmiştir. Başka bir deyişle olası kast ve bilinçli taksir, ilk defa 2. fıkra bağlamında dikkate alınmaktadır. Bu nedenle, mükerrer değerlendirme yasağının gereği olarak, söz konusu hallerin, TCK m. 61/1-f’deki “failin kast veya taksire dayalı kusurunun ağırlığı” bağlamında temel cezanın belirlenmesinde artık dikkate alınmasına imkan bulunmamaktadır. Yani, örneğin fail bilinçli taksirle bir yaralama suçunu işlediğinde, hem m. 61/1-f bağlamında temel ceza belirlenip hem de bilinçli taksirden dolayı artırım uygulanmayacaktır.
KAYNAKÇA
ARTUK Mehmet Emin, GÖKCEN Ahmet, YENİDÜNYA A. Caner, Ceza Hukuku
Genel Hükümler, Adalet Yayınevi, Ankara, 2014
ÖZBEK Özer Özbek, DOĞAN Koray, BACAKSIZ Pınar, Ceza Genel Hukuku Temel Bilgiler, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019
ÖZGENÇ İzzet, Türk Ceza Hukuku Mevzuatı – Cilt 1 (Kanunlar), Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019, s. 224.
TANERİ Gökhan, Temel Cezanın Belirlenmesi, Ankara Barosu Dergisi, Sayı-3, Ankara, 2016
ÜZÜLMEZ İlhan, Yeni Ceza Kanunu’nun sisteminde Cezanın Belirlenmesi ve Bireyselleştirilmesi, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: X, Sayı: 3-4, Erzincan, 2006
www.mevzuat.gov.tr
www.kazanci.com
YERDELEN Erdal, Çifte Değerlendirme Yasağı, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Konya, 2012